Janusz Maszczyk: Gdy jeszcze ulica 3 Maja była ulicą Czerwonego Zagłębia
[Po lewej stronie ulica Czerwonego Zagłębia, a po prawej plan śródmieścia Sosnowca z 1902 roku. Na planie widoczna już odnoga bocznicy jaka się ciągnie od Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej, poprzez ulicę Przejazdową, a późniejszą Warszawską.]
Jeszcze wówczas miasto Sosnowiec nie istniało, gdy odnoga Drogi Żelaznej Warszawsko – Wiedeńskiej (Варшавско-Венская железная дорога, również Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska) dotarła wreszcie z Ząbkowic do wsi Sosnowicy i poprzez Katowice połączyła się z koleją pruską. Tę uroczystą chwilę zainaugurowały w dniu 24 sierpnia 1859 roku dwa specjalnie udekorowane barwami Imperium Rosyjskiego pociągi. W uroczystościach tych Imperium Rosji reprezentował Namiestnik Królestwa Polskiego – Michaił Gorczakow, a ze strony drugiego zaborcy – Prus – minister handlu. A wśród nich uwijała się również niżej już notowana w hierarchii Królestwa Polskiego spora jednak grupa rosyjskich jak i też polskich urzędników, którzy również byli zaproszeni na tę uroczystość. Wiele lat później te epokowe chwile tak wspominał pan Marian Kantor – Mirski:
-„Właściwie to początki miasta sięgają roku 1858, kiedy to na skutek reskryptu Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu z dnia 7 maja tegoż roku nr 22923/10705 i odezwy Rady Zarządzającej Drogą Żelazną Warszawsko – Wiedeńską z dnia 13 maja wymienionego roku, nr 432 komisarz ekonomiczny Hilke wykupił grunta na terenie dzisiejszego miasta pod budowę kolei od stacji Ząbkowice ku Katowicom a inżynier Sokólski, wraz z ‘ziemiomiercami’ Adolfem Thomasem i Aleksandrem Kuleszą, rozpoczęli budowę tejże kolei, którą ukończyli w roku 1859. Z pierwszym świstem ‘żeleźnicy’, która z hukiem wtargnęła tutaj, napełniając przeraźliwym jazgotem bory i lasy, pokrywające dzisiejszy obszar miasta, uleciało spokojne życie mieszkańców odwiecznych Sosnowic, którzy dotychczas pędząc sielskie życie rolników, czuli się szczęśliwcami”1/.
****
Już dwukrotnie to w moich artykułach podawałem, ale uważam, że również kolejny raz warto to jeszcze pewnym osobom przypomnieć. Szczególnie młodym i przyjezdnym. Otóż! Jak przekazy pisemne i ustne niosą, to jeszcze w okresie II Rzeczypospolitej Polski nie wszystkim było jednak wiadomo czy ustanowione przez cara Rosji w 1902 roku miasto, zwie się jednak już Sosnowiec czy nadal należy je jeszcze określać jako Sosnowice. Spory na ten tylko temat trwały jeszcze dwa lata. Bowiem dopiero 20 czerwca 1920 roku Rada Miasta zadecydowała, że miasto ostatecznie będzie nosić nazwę – Sosnowiec. I tak jest do dzisiaj.
[Informacja prasowa z 1920 roku o ustanowieniu nazwy miasta.]
****
Gdy dworzec kolejowy wśród bagien i topielisk już wreszcie w 1859 roku postawiono, to pierwszą ulicą na tym terenie, a właściwie to wiejską drogą jaką wtedy wytyczono była, późniejsza ulica Modrzejowska. Ponoć pierwsze kamienice zaczęto stawiać wokół niej w tym miejscu, gdzie obecnie przecina ją ulica Targowa. Jednak nadal ciągnące się tereny w kierunku dworca kolejowego – jak wspomina to Mariana Kantor Mirski – były „puste, pełne wybojów, bajor, itp., pułapek na całość nóg pierwszych businessmanów”. Drugą z kolei klepiskową jeszcze wtedy drogą a późniejszą już ulicą była położona jeszcze „przy bagnistych łąkach (dziś róg ulicy 3 Maja i Małachowskiego), ulica Kolejowa”, zwana już później ulicą Głównaja (późniejsza 3 Maja). W tym samym niemal okresie czasu wśród zalegających tam jeszcze bajor i wyrębisk leśnych została dopiero wytyczona ulica Przejazdowa, którą dopiero znacznie później ozdobiono mianem ulicy Warszawskiej. Jednakjeszcze w latach 20. XX wieku, gdy już stały przy niej obecne dostojne miejskie kamienice, tośrodkiem tej eleganckiej ulicy niemal obok Kościółka Kolejowego i gmachu Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich będzie jednak biegła dwutorowa bocznica, z Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej aż do kopalń w Niwce. Po której w ciągu tylko jednego dnia będą się przemieszczały z jazgotem sznury wagonów ciągnione przez sapiący i buchający dymem parowóz. A zaledwie kilkadziesiąt metrów dalej, na obecnym przejściu z ulicy Modrzejowskiej do Warszawskiej, obok słynnej gierkowskiej „patelni”, będzie jeszcze stała także drewniana budka dróżnika oraz korbowodem skrzypiący podnoszony i opuszczany szlaban. W końcu to szpetne torowisko wijące się w centrum miasta Sosnowca oraz budę i szlaban zlikwidowano. Ale wiele lat później, bowiem dopiero w latach 20 -tych minionego wieku.
[Rysunek autora. Ulica Przejazdowa (obecna Warszawska).]
[Powyżej fragment mapy z 1891 roku – Sosnowice. Opisywana wyżej tak zwana „niwecka bocznica kolejowa” jest na tej mapie już widoczna. Ciągnie się od Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej, poprzez centrum Sosnowca, aż do ówczesnych kopalń w Niwce. Oznaczenia: 1 – Dworzec Główny, 2 – Kościółek Kolejowy, 3 – ul. Małachowskiego, 4 – ul. Modrzejowska, 5 – ul. H. Sienkiewicza, 6 – ul. J. Piłsudskiego, 7 – Dworzec Południowy.]
To przy tejże ulicy Przejazdowej, zwanej już jednak wtedy ulicą Warszawską, w roku 1915 w czynszowej kamienicy Mrokowskich nr 6 będzie się jeszcze mieścił Urząd Miasta Sosnowca aż do 1934 roku. Podobnie jak Sąd Okręgowy, który dopiero w 1923 roku zostanie z tej ulicy przeniesiony do dawnego pałacu państwa Schoen, przy ulicy 1 Maja.
Obecnie już trudno to ustalić, czy to zrządzenie losu, czy sprawcami tego, były wyłącznie tylko gry polityczne, ale również klepiskowe drogi w centrum tego miasta, gdy stały się już wybrukowanymi ulicami, to również wielokrotnie zmieniały swe nazwy. I tak obecna centralna i reprezentacyjna sosnowiecka ulica 3 Maja, która swą nazwę uzyskała dopiero 28 lutego 1990 roku, to również na przestrzeni tych wielu minionych lat kilkakrotnie zmieniano jej nazwę. Bowiem jeszcze za czasów zaborów carskich od 1904 roku zwana już była oficjalnie ulicą – Głównaja, lub po polsku określana też jako Kolejowa i Główna chociaż nadal miała charakter prowincjonalnej ulicy, gdyż była klepiskowa, pełna dziur i ciągnących się po jej dwóch stronach ogródków przydomowych, ogrodzonych do tego jeszcze koślawymi płotami 2/.
[Źródło: 41–200. pl Sosnowiec – dobry adres. Obecny fragment ulicy 3 Maja utrwalony od ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego w kierunku dworca kolejowego. Po prawej i lewej stronie ulicy Głównej widoczne sznury ogródków przydomowych otoczonych lasem płotów.]
[Źródło: 41-200.pl Sosnowiec – dobry adres. Sosnowice – ulica Kolejowa ( obecna ul. 3 Maja).]
A w okolicy obecnej ulicy Małachowskiego dalszy jej trakt w kierunku Pogoni był już prawie nie do pokonani suchą nogą. Bowiem zalegały tam nadal ogromne bajora, bagna i gęsta, ale skarłowaciała i powykrzywiana z braku tleny dzika roślinność, głównie pochodzenia iglastego – sosna. Natomiast już niebawem bowiem w okresie pierwszej okupacji niemieckiej, a były to lata 1914 – 1918, ta sama dosłownie ulica od 1915 roku będzie już nosiła nazwę ulicy – Hauptstrasse. Natomiast w okresie międzywojennym w latach 1918 – 1939 ozdobiona została nazwą ulicy 3 Maja. Już jednak podczas drugiej okupacji niemieckiej od listopada 1939 roku ponownie przywrócono jej dawną nazwę – Hauptstrasse. Jednak od 27 stycznia 1945 roku po raz kolejny powraca do nazwy 3 Maja, by ją kolejny już raz na nowo utracić w dniu 20 maja 1953 roku i przyjąć nazwę Stalinogrodzką. Jednak już 30 października 1956 roku, po tak zwanej „odwilży stalinowskiej”, zostaje ozdobiona nazwą ulicy Czerwonego Zagłębia.
