Janusz Maszczyk: Cezary Zefiryn Uthke – UCZEŃ Z SOSNOWIECKIEJ SZKOŁY REALNEJ

„ A jeśli ktoś

 nasz polski dom zapali,

to każdy z nas

gotowy musi być –

bo lepiej byśmy,

stojąc umierali,

niż mamy, klęcząc,

na kolanach żyć”…”

Jerzy Narbutt

[Na zdjęciu Cezary Uthke. Źródło: Wikizagłębie.pl]

Cezary Zefiryn Uthke psed. „Tadeusz”,„Rządca”,„Cezary” mimo, że urodził się w Łodzi (26 sierpnia 1899r.), to jednak całe swe dorosłe życie na zawsze związał z Zagłębiem Dąbrowskim. Tę piękną ziemię i Polskę tak pokochał, że poświecił nawet dla niej to co najcenniejsze – swe życie. Pochodził z rodziny niemieckiej, która przybyła z dalekiej Saksonii do Królestwa Polskiego. Potocznie wtedy zwanego Królestwem Kongresowym (ros.Царство Польское, Carstwo Polskoje). Jego dziadek – Niemiec z Saksonii przybył do Kongresówki, gdy jeszcze Polska była skuta kajdanami niewoli Rosji carskiej. Podobno już po krótkim zaaklimatyzowaniu się podjął pracę w charakterze sztygara w jednej z zagłębiowskich kopalń węgla kamiennego. Młodziutki jeszcze wówczas Cezary Uthke ukończy już maturę w sosnowieckiej Szkole Realnej na Pogoni, gdy jeszcze Polska dalej tkwiła w niewoli carskiej. W 1906 roku rozpoczyna studia w Politechnice w Rydze, a dyplom inżyniera mechanika uzyska już w Moskwie. W odrodzonej już Polsce – II Rzeczypospolitej znacznie pomnaża swój dorobek naukowy o dodatkowy fakultet uzyskując dyplom inżyniera architekta. Od 1914r. prawie do 1918 roku służy w artylerii w armii rosyjskiej. Pod koniec 1918 roku trafia do niewoli niemieckiej. Z chwilą jednak, gdy tylko Ojczyzna nasza uzyskuje wolność, to swe losy zwiąże na trwałe, na zawsze z Polską, aż do swej męczeńskiej śmierci.

Od grudnia 1918 roku był inspektorem pracy w Sosnowcu. Jak do tego doszło wspomina pan – Aleksy Bień:

 – „W grudniu 1918 r. zgłosił się do mnie z polecającym bilecikiem od członka CKR, Bronisława Ziemięckiego, Ministra Pracy Rządu Ludowego, inż. Cezary Uthke (kolega Ziemięckiego z politechniki), który został mianowany Inspektorem Pracy w Sosnowcu (inspektorat znajdował się wówczas przy ul. Mariackiej, dziś Związkowej)”.

W tym samym roku wstępuje do patriotycznej Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1919 roku zostaje komendantem Związku Strzeleckiego w Zagłębiu Dąbrowskim. Od 1920 roku służy wiernie w Wojsku Polskim jako porucznik, a następnie jako kapitan ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku. Był żołnierzem 23 Pułku Artylerii Polowej. W 1919 roku jako już członek Polskiej Partii Socjalistycznej jest też przewodniczącym w strukturach tej organizacji w sosnowieckiej dzielnicy Pogoń, gdzie między innymi prowadzi też kursy esperanto. W tym samym roku zostaje ławnikiem Magistratu Miasta Sosnowca, kieruje też pracami Wydziału Budownictwa w Zarządzie Miejskim. Jest nie tylko autorem, ale za własne pieniądze publikuje też pracę o urbanistyce miast. Dysponuje tak wielką inwencją, że z jego inicjatywy zostaje nawet udokumentowana lista poległych Polaków z rąk siepaczy carskich jaka miała miejsce 9 lutego 1905 roku przy głównej bramie wiodącej do Huty „Katarzyna”. Z jego też inwencji pamiątkowa tablica zostanie uroczyście odsłonięta na murach portierni Huty „Katarzyna” w dniu 9 lutego 1922 roku. Zniknie dopiero z murów tej portierni z chwilą zawalenia się budynku w 2010 roku. W roku 1925 PPS odnosi zwycięstwo w wyborach do Rad Miejskich w Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej. W tym okresie jest projektantem szpitala dziecięce w Siewierzu, który pod jego kierownictwem został zresztą wybudowany.

Od 1925 roku jest wiceprzewodniczącym rady miasta Sosnowca. W 1927 roku jest jednym ze współzałożycieli Robotniczego Klubu Sportowego „Zagłębie” w Dąbrowie Górniczej. Od 1932, aż do września 1939 roku pełni funkcję kierownika Wydziału Komunalnego w Dąbrowie Górniczej1/. Jak wspomina mój brat Wiesław Maszczyk, „gdy byłem w latach 50. XX wieku dyrektorem naczelnym w Miejskim Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej w Dąbrowie Górniczej, to odniosłem nieodparte wrażenie, że Cezary Uthke jest postacią nie tylko znaną w intelektualnym środowisku tego miasta, ale jest również wspominany z ogromną sympatią i nieukrywaną nostalgią”. A były to przecież wówczas tak nietolerancyjne lata, że patriotyczną PPS – WRN wymazano całkowicie z pamięci Polaków. Natomiast stosowano z premedytacją zakłamane skróty pojęciowe operując tylko nazwą PPS, lub PPS – GL, sugerującą niedouczonym osobom komunistyczne pochodzenie tej partii. Nie mówiąc już o tym, że żołnierzy z Armii Krajowej określano wrogo i ironicznie „zaplutymi karłami reakcji”.

     W 1939 roku po zajęciu przez III Rzeszę Niemiecką i Związek Sowiecki terytorium II Rzeczypospolitej Polskiej, przedwojenna jeszcze Polska Partia Socjalistyczna przechodzi do podziemia i przyjmuje kryptonim PPS – Wolność – Równość – Niepodległość (PPS – WRN). Natomiast zagraniczna PPS, będąca przy prawowitym rządzie polskim na uchodźstwie, dalej będzie oficjalnie funkcjonowała jako PPS. Równocześnie PPS – WRN podejmuje akcję organizowania grup dywersyjnych pod nazwą „Okrzeja-Odra”. Gestapo już wkrótce jednak wpada na trop i wykrywa skład materiałów wybuchowych w Kasie Bratniej w Sosnowcu. W wyniku tego zostaje aresztowany Kazimierz Laskowski jeden z czołowych sosnowieckich działaczy PPS – WRN. Natomiast Cezary Uthke zacierając za sobą ślady przekracza ówczesną granicę Generalnej Guberni.

Już wkrótce kpt. Cezary Uthke zostaje mianowany dowódcą brygady Gwardii Ludowej PPS – WRN. Jest też członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS – WRN Zagłębia Dąbrowskiego. Od 1940 roku pełni też funkcję dowódcy składającej się z czterech pułków Brygady Zagłębiowskiej Gwardii Ludowej PPS – WRN o kryptonimie „Surowiec”2/. W 1942 roku w rejonie zagłębiowskiego Okradzionowa opodal rzeki Czarnej Przemszy dokonuje przeglądu dwóch pułków określanych jako „Surowiec”. Jak wspomina Komendant Śląskiego Okręgu AK Zygmunt Walter Janke: – „Na jej prawym brzegu rozlokował się pułk sosnowiecki, na lewym olkuski” 3/. W 1941 roku organizuje w Dąbrowie Górniczej tajny samorząd. Pełni też funkcję trzeciego zastępcy komendanta Związku Odwetu na Śląsku, w Zagłębiu i w Niemczech. Od marca 1943 roku otrzymuje nominację na  szefa Wydziału Wojskowego w Sztabie Śląskiego Okręgu AK. Ponoć z równoczesną nominacją na stopień majora Armii Krajowej. Przynajmniej w kilku współczesnych publikacjach historycznych taka właśnie nominacja jest jemu przypisywana. Jednak co do tego stwierdzenia, to istnieją poważne merytoryczne rozbieżności. Według bowiem Wikipedii, Cezary Uthke już od 1943 roku został „mianowany na zastępcę dowódcy Śląskiego Okręgu AK”. Koniec cytatu. Natomiast Komendant Śląskiego Okręgu AK pułkownik Zygmunt Walter Janke w cytowanej już poniżej publikacji książkowej (źródło pkt 3, na s. 202 pisze następująco: – „Przewidywałem go (przyp.: Cezarego Uthke) później na swego zastępcę. Niestety, nie doszło do tego. Mjr. Uthke został wcześniej aresztowany przez Niemców”. Konic cytatu. Gdzie więc w końcu tkwi retoryczny błąd? Czyżby Komendant Śląskiego Okręgu AK mógł nie zdawać sobie sprawy z tego kto był jego zastępcą? Latem 1943 roku w wyniku odtwarzania Wojska Polskiego baon partyzancki „Surowiec” otrzymał nazwę: – Oddziału Rozpoznawczego 23 Śląskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej (OR 23 DP – AK) 4/.

Strony: 1 2