Adam Gołębiowski: Konsekracja kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu
W roku bieżącym przypada 110. rocznica konsekracji sosnowieckiej świątyni p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, noszącej dziś tytuł bazyliki katedralnej. Tego aktu dokonał, 6 sierpnia 1910 r., ordynariusz kielecki bp Augustyn Łosiński, który objął swoją stolicę biskupią zaledwie dwa miesiące wcześniej.
[Bp Augustyn Łosiński (ur. 1867, zm. 1937) – ordynariusz kielecki w latach 1910-1937.
Źródło : ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.]
Obszernie wydarzenia towarzyszące oraz samą uroczystość relacjonowała „Gazeta Kielecka” w wydaniu z 10 sierpnia tego roku, opierając się na doniesieniach wydawanego w Sosnowcu „Kuryera Zagłębia”.
[Nagłówek czasopisma „Gazeta Kielecka” nr 63 z 10 sierpnia 1910 r.
Źródło: ze zbiorów Świętokrzyskiej Biblioteki Cyfrowej.]
Pasterz Diecezji Kieleckiej przybył do Dąbrowy Górniczej 1 sierpnia, aby w ciągu kolejnych kilkunastu dni przeprowadzić wizytacje kanoniczne w wielu zagłębiowskich parafiach. Do 3 sierpnia wizytował parafię p.w. Najświętszej Maryi Panny Anielskiej, następnie udał się do sąsiedniego Będzina, gdzie spełnił swój pasterski obowiązek w miejscowej parafii p.w. Świętej Trójcy. Dwa dni później, kończąc pobyt w tym mieście, odwiedził chorych i personel Szpitala im. św. Aleksandra, a następnie podopiecznych i opiekunów ochronki dla dzieci. [Źródłowy materiał prasowy pochodzi ze zbiorów Świętokrzyskiej Biblioteki Cyfrowej. W cytatach zastosowano pisownię oraz interpunkcję oryginalną.]
[…] Przed wyjazdem z Będzina [w piątek 5 sierpnia] jeszcze jedna deputacya: ziemian i włościań witała J. E., a mianowicie przy ul. Modrzejowskiej, na samym krańcu miasta, gdzie wzniesiono bramę tryumfalną z kłosów i snopów zboża z napisem „Błogosław nam”.
U bramy tej, przedstawiła się Najdostojniejszemu Pasterzowi delegacya komitetu sosnowieckiego: dr. Kołudzki i redaktor „Kuryera Zagłębia” I. Ursyn. Dr. Kołudzki wygłosił mowę, zapraszającą J. E. do Sosnowica. […]
Miasto udekorowane wspaniale. Wszystkie okna i balkony przystrojone w dywany, kotary i kwiaty, nawet małe okienka w domach zamieszkałych przez górników i hutników przystrojono uroczo kwieciem i obrazami świętemi.
Siedem bram tryumfalnych ustawiono na powitanie księcia Kościoła J. E. ks. Augustyna Łosińskiego Biskupa Kieleckiego.
Pierwsza brama stanęła przy fabryce Tow. Akcyjnego Fitznera i Gampera [późniejszy „Fakop” z siedzibą przy dzisiejszej ul. Staszica 31]. Wzniósł ją Komitet obywatelski w barwach fioletowo-żółtych.
Gmachy fabryczne przystrojono w barwy papieskie żółto-białe. […]
O godz. 6-tej minut 20 [po południu], raczył stanąć Najdostojniejszy Pasterz przy bramie tryumfalnej, obok fabryki Fitznera i Gampera.
Tu imieniem deputacyi obywateli powitał J. E. przemową p. Lucyan Kreczmar, a imieniem deputacyi żydowskiej rabin Zalcstein po polsku i p. Stanisław Jermułowicz.
Po przemówieniu p. Jermułowicza imieniem deputacyi robotników witał J. E. b. poseł do Dumy p. Mateusz Dziurzyński:
„Wasza Ekscelencyo, Najdostojniejszy Pasterzu!
My, robotnicy miasta Sosnowca, od Związków zawodowych, kopalń, hut i fabryk, witamy Cię, wróżąc sobie dużo z togo, żeś, Wasza Ekscelencyo, zaledwie wstąpiwszy na osierocony tron, pierwsze swe kroki zwrócił do wiernego w wierze ludu pracującego, widocznie najbliższego twemu ojcowemu sercu. A lud ten w istocie więcej potrzebuje dziś opieki niż kiedykolwiek i więcej ojcowskie serce odczuje.
Czasy różowych nadziei pierzchły, jak sen dając w zamian łzy i poniewierkę.
Dziś robotnik zbolały, zdenerwowany, widzi nieufność względem siebie i nieufnością odpłaca, radby jednak ujrzeć jakąś ostoję.
«Pójdźcie wszyscy do mnie, którzy pracujecie, a ja was ochłodzę » — wyrzekł Chrystus Pan. I dlatego składamy grosze na budowę pięknych świątyń, by z każdej słyszeć te święte słowa, które tyle nam niosą otuchy.
Bądź nam, Arcypasterzu, drogowskazem na tej drodze i proś Boga o lepszą dla nas przyszłość.” […]
Druga brama stanęła przed fabryką „Huta Katarzyna” [przy dzisiejszej ul. Staszica, na wysokości Centrum Handlowego „Plejada”]. Złożona pięknie z części żelaznych, z bocznemi filarami w kształcie piramid ze schodkami, na których stali robotnicy [w liczbie ok. 600] w bluzach niebieskich. Na bramie umieszczono napis „Błogosław pracy naszej”. […] Przed „Hutą Katarzyną” wręczono J. E. wiązankę kwiatów, […]
Przy kopalni hr. Renarda [późniejsza Kopalnia Węgla Kamiennego „Sosnowiec”], brama z kwiatów i zieleni z napisami: „Szczęść Boże”, miłe sprawiała wrażenie. Dwie bramy tryumfalne, wiodące na dziedzińce kopalniane wzniesione były przez straż ogniową i górników i przyozdobione odpowiednimi emblematami z napisami: „Witamy” i „Szczęść Boże”!
[…] przed Klubem sieleckim chór „Sosnowieckiego Tow. Muzycznego” pod dyrekcyą p. Jakubowicza odśpiewał wspaniałą kantatę, i tu wręczono J. E. chleb i sól, a robotnicy i rzemieślnicy podali „adresy najpokorniejsze”. […]
Sosnowiecko-Sieleckie Towarzystwo Muzyczne wzniosło [tutaj] śliczną bramę ozdobioną lirą z napisem „Witaj nam”. […]
Pochód ten Najdostojniejszego Pasterza był iście tryumfalny. Szedł książę Kościoła uroczyście do wiernych, błogosławił i niósł im ukojenie cierpień i nadzieję lepszej doli!
Za Klubem sieleckim rozpoczęła się procesya, jaka wyszła z kościoła parafialnego [p.w. św. Barbary] — procesya wiorstę długa, stutysięczna.
Powóz z Najdostojniejszym Pasterzem zatrzymał się, J. E. wysiadł, powitał duchowieństwo, i tu przedstawiły się nowe deputacye: „Chrześcijańskiego T-wa Dobroczynności”, Miłośników sztuki polskiej, Domu ludowego i T-wa Krajoznawczego. […] Szóstą bramę, wspaniałą z sokołem nad nią o skrzydłach rozpostartych, jakby do lotu z napisem: „Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie” wzniesiono przy fabryce Schena [w okolicy dzisiejszej siedziby Sądu Rejonowego przy ul. 1 Maja]. […]
Przy bramie obok fabryki Schena powitały J. E. deputacye pań i panien sosnowieckich.
Panna Halina Goeblówna imieniem panien powitała J. E. słowami:
„Witamy Cię, polski Biskupie, witamy Cię nasz Arcypasterzu z sercami radością przepełnionemi. A nie mając nic godniejszego do złożenia w darze składamy Ci te serca nasze. Składamy je, wierząc, że podtrzymasz w nas ten ogień święty.”
J. E. ks. Biskup raczył odpowiedzieć: „Dając mi serca wasze, dajecie wszystko, co macie najdroższego. Dziękuję i błogosławię”.
W imieniu pań-matek przemówiła p. Różycka, przyrzekając wychowywać dzieci na wiernych synów Kościoła i Ojczyzny.
Po wręczeniu bukietów J. E. ks. Biskupowi, procesya ruszyła dalej pięknie przystrojonemi i oświetlonemi ozdobnie ulicami: Szenowską [obecnie 1 Maja], Ostrogórską, Modrzejowską i Kościelną, udając się do świątyni. […]
Siódmą bramę obok kościoła ozdobioną bardzo pięknie z napisem: „Witaj”! wznieśli robotnicy Walcowni Milowickiej.
Ogrodzenie kościoła przystrojono w zieleń, w kwiaty i chorągiewki, przed wejściem do świątyni ustawiono sześć kolumn, a na cmentarzu kościelnym ołtarz.
[…] po odśpiewaniu modlitw przez ks. prałata Czerwińskiego [ks. Teodor Czerwiński – tutejszy proboszcz w latach 1908-1910] J. E. wszedł na ambonę i w dłuższej mowie nawoływał lud do wytrwania w Wierze katolickiej i miłości Ojczyzny.
W sobotę [6 sierpnia] J. E. ks. Augustyn Łosiński Biskup kielecki poświęcił nową i wspaniałą świątynię sosnowiecką. Powstała ona z inicyatywy i za staraniem b. proboszcza [w latach 1899-1908] Rocha Dominika Milberta i ze składek przeważnie robotników. Nowy kościół w Sosnowcu wzniesiony według planu ś.p. Karola Kozłowskiego, budowniczego z Warszawy, jest ozdobą miasta.
Podczas sumy pontyfikalnej ks. Czegowski z Zawiercia wygłosił kazanie o ważności Kościoła, jako Domu Bożego.
[Pamiątka Konsekracji Kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu. 6 Sierpnia 1910 roku. Wykonano w firmie „Bracia Altman”.
Źródło: ze zbiorów parafii katedralnej p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu.]
W sobotę i niedzielę J. E. po obowiązkach spełnionych w świątyni i po udzieleniu Sakramentu Bierzmowania wiernym, raczył zwiedzać zakłady przemysłowe i kopalnie.
W sobotę Najdostojniejszy Pasterz zwiedził walcownię Milowice w asystencyi ks. prałata Czerwińskiego, ks. Milberta, ks. Rogójskiego, ks. Stanisza i ks. Łukowicza.
J. E. oprowadzał dyrektor i inżynier p. Faber. Robotnicy wszystkich oddziałów zakładu wręczyli Najdostojniejszemu Pasterzowi dary pięknie i artystycznie wykonane z insigniami biskupiemi. Wracając z walcowni J. E. powitały panie milowickie: żony i córki pracowników i wręczyły mu wspaniały bukiet.
Najdostojniejszy Pasterz odwiedził Dom ludowy, witany z serdeczną radością przez robotników. Chór Domu ludowego na cześć Najdostojniejszego Gościa odśpiewał pieśń: „Moją pieśń Bóg”.
[Tablica konsekracji kościoła wykonana z brązu, z tekstem w języku łacińskim (tłumaczenie na język polski poniżej), umieszczona na ścianie bocznej prezbiterium, tuż przy wejściu do zakrystii. Na większą chwałę Bożą kościół ten pod tytułem Wniebowzięcia NMP konsekrowany został dnia 6 miesiąca sierpnia Roku Pańskiego 1910 przez Najdostojniejszego i Najczcigodniejszego Pana Augustyna Łosińskiego Biskupa Kieleckiego i jego dzień rocznicy poświęcenia wyznaczony [jest] na niedzielę po oktawie Narodzenia tejże NMP
Fotografia wykonana przez autora 14 lipca 2020 r.]
W niedzielę [7 sierpnia] o godz. 6-ej po południu Resursa [Resursa Sosnowiecka mieściła się w kamienicy przy ul. Warszawskiej 6] podejmowała J. E. obiadem. Barwnie napisany przebieg tej uroczystej biesiady podaje „Kur. Zagłębia” w słowach następujących: „J. E. ks. Biskup zasiadł do obiadu na miejscu honorowem. Po obu stronach Najdostojniejszego Gościa zajęli miejsca: po prawicy poseł Wład. Żukowski, ks. kanonik Maciejski, dyr. Rogalewicz i dyr. Vianey, po lewicy zaś — Włodzimierz Tetmajer [współautor polichromii konsekrowanej świątyni], ks. kanonik Czerkiewicz, dyr. Surzycki i dyr. Falkenhahn. Naprzeciwko Pasterza zajęli miejsca: ks. prałat Czerwiński i ks. proboszcz Milbert.
Pierwszy toast na cześć J. E. ks. Biskupa wygłosił dr. Lucyan Kołudzki, jako najstarszy obywatel Sosnowca i członek budowy kościoła sosnowieckiego. Odpowiedziami toastem na cześć m. Sosnowca J. E. ks. Biskup Łosiński. Następnie przemówił ks. prałat Czerwiński. Duże wrażenie wywołała mowa posła Wł. Żukowskiego, który dowodził, że Sosnowiec ma wielką przyszłość przed sobą i że w tem mieście ta przyszłość już się właśnie teraz zaczyna kształtować. Następnie wiersz na cześć pieśni polskiej wygłosił p. St. Płodowski, a p. Mateusz Dziurzyński, b. poseł do Dumy, wzniósł w imieniu robotników toast za duchowieństwo polskie i za ks. Milberta.
Duże wrażenie wywarła mowa p. Lucjana Kreczmara, a odpowiedź na nią Najdostojniejszego Pasterza wywołała wprost ogromny entuzyazm. Rozległy się okrzyki: „vivat!”, „niech żyje!”…
Następnie przemawiali przedstawiciele robotników, pp. Stelmach i Krzystek, przyczem ten ostatni wyróżnił się ogromną swadą.
J. E. ks. Biskup odpowiedział robotnikom podniosłą przemową, w której skreślił cały program i cały pogląd na sprawę robotniczą w Polsce.
Szereg zapowiedzianych toastów zakończył Włodzimierz Tetmajer, który mówił płomiennie na temat staropolskiego: „kochajmy się”!
W licznych przemówieniach Jego Ekscelencyi uwydatniła się cała dusza niezwykłego Pasterza, umiejącego odczuć głęboko potrzeby i intencye zarówno inteligencyi naszej, jak i ludu roboczego.
Cześć Ci, Najprzewielebniejszy Pasterzu! Czołem!”
W ciągu następnych dni bp Augustyn Łosiński wizytował następujące parafie: św. Tomasza Apostoła na Pogoni, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Nowym Sielcu, św. Barbary w Starym Sielcu, św. Jana Chrzciciela
w Niwce, św. Joachima w Zagórzu, św. Antoniego z Padwy w Gołonogu oraz Zesłania Ducha Świętego w Ząbkowicach. Po czym, 20 sierpnia, powrócił pociągiem ze stacji kolejowej w Łazach do swojej stolicy biskupiej w Kielcach.
PS
Przez lata narosło wiele nieporozumień dot. dokładnej daty konsekracji kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu. Oprócz tej wynikającej z dokumentów przedstawionych w powyższym artykule (6 sierpnia 1910 r.) w różnego rodzaju publikacjach występują jeszcze jej trzy warianty:
- 6 lipca 1910 r. Źródła:
a. ks. Jan Związek: Od wsi parafialnej do stolicy biskupstwa. Dzieje Kościoła katolickiego i jego instytucji w Sosnowcu.
W: Sosnowiec obraz miasta i jego dzieje. Red. Antoni Barciak i Andrzej T. Jankowski, t. I. Sosnowiec 2016, s. 733.
b. Czesław Ryszka: Matka kościołów. Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Bytom-Sosnowiec 1999, s. 56. - 8 sierpnia 1910 r. Źródło: Katalog Diecezji Sosnowieckiej 2008. Red. ks. Czesław Tomczyk, Sosnowiec 2008, s. 306.
- 29 października 1910 r. Źródło: Informator jubileuszowy Diecezji Sosnowieckiej w 20. rocznicę powstania 1992-2012.
Red. ks. Tomasz Zmarzły, Sosnowiec 2012, s. 389.
Autor wyraża nadzieję, że powyższy tekst, będący jedynie skromnym „głosem w dyskusji”, przyczyni się do ustalenia, zgodnie z prawdą historyczną, daty wspomnianego wydarzenia. Równocześnie za okazaną mu pomoc składa podziękowania: ks. kanonikowi Janowi Gaikowi, ks. Michałowi Jamrosiowi, ks. Dawidowi Kuczkowi oraz dk. Tomaszowi Jaskule.
Adam Gołębiowski
