90. rocznica II Kongresu Eucharystycznego Diecezji Częstochowskiej w Sosnowcu
„Pokój Chrystusowy w Królestwie Chrystusowym”
II Kongres Eucharystyczny Diecezji Częstochowskiej w Sosnowcu 28 – 30 czerwca 1929 r.
W dziejach Sosnowca jego mieszkańcy przeżywali trzykrotnie doniosłe wydarzenia o charakterze religijnym. Każde z nich odbyło się w odmiennych warunkach politycznych, społecznych i gospodarczych, co miało znaczący wpływ na ich przebieg. Niewątpliwie najważniejsze z nich, to wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II w dniu 14 czerwca 1999 r. Dwie pozostałe: obchody Milenium Chrztu Polski z 20 i 21 maja 1967 r. oraz II Kongres Eucharystyczny Diecezji Częstochowskiej, który odbył się w dniach od 28 do 30 czerwca 1929 r. O ile pierwsze i drugie doczekały się obszernych opracowań, tak ostatnie (chronologicznie pierwsze) nie zostało w dostateczny sposób opisane w znanych mi publikacjach.
Artykuł ten, bazujący na doniesieniach prasowych z tamtego okresu, jest próbą, chociażby w namiastce, nadrobienia publicystyczno-historycznych zaległości. Równocześnie zbliżająca się 90. rocznica jest dobrą okazją do przedstawienia czytelnikom przebiegu tych uroczystości.
Sosnowiecki kongres, którego hasłem były słowa Piusa XI: „Pokój Chrystusowy w Królestwie Chrystusowym”, został zwołany przez bpa Teodora Kubinę – pierwszego ordynariusza Diecezji Częstochowskiej.
[Źródło: „Radjo” nr 28 z 14 lipca 1929 r.; ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
Założeniem kongresów był hołd składany Chrystusowi podczas publicznych adoracji, jak również społeczna manifestacja wiary.
W piątek, 28 czerwca, o godz. 16.50 odbył się Ingres Księży Biskupów z kościółka kolejowego do kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Wzięli w nim udział bp Karol Radoński z Włocławka oraz ordynariusz częstochowski bp Teodor Kubina.
Ceremonia uroczystego otwarcia kongresu była transmitowana przez rozgłośnię Polskiego Radia w Katowicach.
[Źródło: „Radjo” nr 28 z 14 lipca 1929 r.; ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
Na początku odśpiewano uroczyste „Veni Creator Spiritus”, po czym bp Kubina wygłosił kazanie na temat: „Pius XI – zwiastun nowej wiosny katolickiej”. Na zakończenie udzielił błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem wielotysięcznym tłumom, jakie zebrały się w kościele, na placu przed nim i na okolicznych ulicach.
O godz. 20.00 rozpoczęła się uroczysta akademia w mieszczącym się przy ul. 3 Maja Kinie „Zagłębie”. Na początku przemówienie wygłosił prezes Komitetu Wykonawczego Kongresu Victor Viannay, następnie przemawiali: dr Wasilewski z Częstochowy i dyrektor sosnowieckiego Gimnazjum im. Stanisława Staszica Tadeusz Nowakowski, który wygłosił referat pt.: „Pius XI i Polska”. Akademię zakończył O. Urban referatem pt.: „Pius XI i kwestia wschodnia”. O godz. 21.00 odbyła się przy świetle pochodni procesja na cześć Ojca Świętego z udziałem orkiestr oraz licznie zgromadzonych wiernych.
[Pamiątkowy znaczek – wpinka. Źródło: ze zbiorów autora.]
W sobotę, 29 czerwca, w drugim dniu kongresu o godz. 6.00 odbyły się pierwsze Msze św. śpiewane w sosnowieckich kościołach: Wniebowzięcia NMP oraz św. Tomasza Apostoła. Kazanie w obecnej katedrze „Pokój Chrystusów w sercu i duszy” wygłosił ks. P. Głowala, natomiast w pogońskiej świątyni na ten sam temat mówił ks. kanonik Bolesław Wajzler z Zawiercia. O godz. 8.00 sprawowane były w obu kościołach Msze św. śpiewane oraz kazania „Pokój Chrystusa w rodzinie”, wygłosili je odpowiednio: ks. szambelan Jerzy Imiela i ks. dziekan Antoni Zimniak. O godz. 10.00 odprawiono Msze św. dla młodzieży z kazaniami księży: B. Kasprzaka z Radomia i Z. Flisowskiego na temat „Papież a młodzież”. O godz. 11.30 celebrowane były Sumy Pontyfikalne, a następnie w kościele parafialnym na Pogoni kazanie wygłosił ks. bp Teodor Kubina na temat „Pokój Chrystusowy w społeczeństwie”. Po południu w godz. od 15.00 do 17.00 w Kinoteatrze „Pogoń” mieszczącym się w budynku Związków Zawodowych Metalowców przy ul. Mariackiej odbyło się zebranie Stowarzyszenia Mężów Katolickich. Referat pt. „Królewskie kapłaństwo mężczyzny” wygłosił Stanisław Płodowski, drugi referat „Najważniejsze zadanie mężczyzny katolickiego w chwili obecnej” ks. bp Kubina. W tych samych godzinach odbyło się w sali Kina „Zagłoba” (obecnie Dom Katolicki) przy ul. Kościelnej zebranie młodzieży męskiej, gdzie referaty wygłosili: prof. Cetwiński i ks. Aleksander Rogóż z Poznania. O godz. 17.00 w Kinoteatrze „Pogoń” miało miejsce zebranie Związku Niewiast Katolickich, na którym referaty wygłosili: ks. prałat Stanisław Maśliński z Krakowa i p. Rzepecka z Poznania. Podobne zebrania odbyły się również w Kinie „Zagłoba” z referatami ks. kanonika Wajzlera i p. Wolniewiczówny z Poznania. O godz. 20.00 równocześnie w obydwu kościołach miały miejsce adoracje nocne z kazaniem ks. kanonika Van Roy z Krakowa „Chrystus Eucharystyczny – Król świata. Źródło pokoju w sercach, rodzinie i społeczeństwie”.
[Brama triumfalna wystawiona przez Komitet Wykonawczy Kongresy na trasie procesji, usytuowana u wlotu ul. 3 Maja, tuż przy skrzyżowaniu z ul. Piłsudskiego. Z lewej strony widoczne nieistniejące dziś domy kolejowe. Źródło: „Gość Niedzielny” nr 29 z 21 lipca 1929 r.; ze zbiorów autora.]
[Brama triumfalna wystawiona przez Komitet Wykonawczy Kongresy na trasie procesji, usytuowana przy ul. 3 Maja na wysokości nieistniejącej dziś Huty „ Emma”. Z prawej strony widoczna również obecnie nieistniejąca cerkiew p.w. Św. Mikołaja Cudotwórcy. Źródło: „Gość Niedzielny” nr 29 z 21 lipca 1929 r.; ze zbiorów autora.]
W sobotni wieczór zaczęły przybywać do Sosnowca grupy wiernych m.in. z Szopienic, Zawiercia, Rakowa, Piekar Śląskich, Dąbrowy Górniczej, Grodźca, Gołonoga i Będzina, które noc spędziły w przygotowanych kwaterach lub na nocnych modlitwach w kościołach, gdzie od północy odprawiane były ciche Msze św. Świątynie wypełnione były rozmodlonym tłumem aż do rana. W niedzielę, 30 czerwca, we wczesnych godzinach porannych przybywali kolejni pielgrzymi z pobliskich miejscowości w grupach prowadzonych przez proboszczów, ze sztandarami, przy akompaniamencie orkiestr. O godz. 8.00 w kościele p.w. WNMP rozpoczęła się uroczysta Msza św., po której przybyłe organizacje i stowarzyszenia oraz rzesze wiernych zaczęły przygotowania do uroczystej procesji, która wraz z biciem dzwonów we wszystkich kościołach wkrótce miała ruszyć ulicami miasta. Zanim to nastąpiło, bp Kubina poświęcił nowo ufundowane dzwony, a informował o tym „Expres Zagłębia” nr 175 z 4 lipca 1929 r.
[Źródło: ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
W długiej, zwartej kolumnie postępowali dostojnicy kościoła: abp Adam Sapieha z Krakowa, bp Władysław Bandurski z Wilna, bp Stanisław Rospond z Krakowa i bp Karol Radoński z Włocławka. Pod baldachimem, wsparty na rękach asysty szedł z Najświętszym Sakramentem ordynariusz częstochowski bp Teodor Kubina.
[Procesja Eucharystyczna podążająca ul. 3 Maja. Z prawej strony widoczny budynek (z filarami), w którym mieściło się Kino „Zagłębie”. Źródło: „Gość Niedzielny” nr 29 z 21 lipca 1929 r.; ze zbiorów autora.]
[Procesja Eucharystyczna podążająca ul. 3 Maja. Z prawej strony widoczny budynek (z filarami), w którym mieściło się Kino „Zagłębie”. Źródło: „Radjo” nr 28 z 14 lipca 1929 r.; ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
[Procesja Eucharystyczna podążająca ul. Żeromskiego. Z lewej strony widoczny nieistniejący obecnie budynek, który był usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie ówczesnego Gimnazjum im. Stanisława Staszica. Źródło: „Polonia” nr 1713 z 14 lipca 1929 r. ; ze zbiorów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.]
Procesja przy dźwiękach orkiestr przemierzała miasto ulicami: Kościelną, Sienkiewicza, Piłsudskiego, 3 Maja, Dytlowską (obecnie przedłużenie ul. 3 Maja), Żeromskiego i Orlą, gdzie przez bramę tryumfalną przy kościele wpuszczane były tylko delegacje ze sztandarami i grupy zorganizowane. Plac kościelny wypełnił się morzem ludzkich głów, a drzewce sztandarów utworzyły gęsty las. Niezliczone tłumy wiernych ustawiły się od strony ul. Nowopogońskiej, na placach i na przyległych, bocznych ulicach. Pilnująca porządku policja, jak również harcerze, strażacy oraz członkowie Związku Strzeleckiego z trudnością powstrzymywali napór pięćdziesięciotysięcznego tłumu. Następnie o godz. 11.00 wszyscy w skupieniu uczestniczyli w Sumie Pontyfikalnej odprawionej przez bpa Teodora Kubinę na zewnątrz kościoła, przed bogato udekorowanym barwami papieskimi i narodowymi ołtarzem. Kazanie „Eucharystia serca ciała mistycznego Chrystusa, którym jest Kościół św.” wygłosił bp Arkadiusz Lisiecki.
[Bp Arkadiusz Lisiecki głoszący kazanie podczas Sumy Pontyfikalnej sprawowanej na zewnątrz pogońskiej świątyni. Źródło: „Gość Niedzielny” nr 29 z 21 lipca 1929 r.; ze zbiorów autora.]
Tutaj też o godz. 15.00 zgromadzeni wysłuchali kazania bpa Kubiny ,,Chrystus – Robotnik”, po którym uchwalono szereg rezolucji. Na zakończenie trzeciego dnia kongresu o godz. 17.00 w auli Gimnazjum im. Stanisława Staszica przy ul. Stefana Żeromskiego wygłoszone zostały referaty: prof. Karola Huberta Rostworowskiego z Krakowa „Zadanie inteligencji w Królestwie Chrystusowym” i ks. prof. Konstantego Michalskiego „Jedność światopoglądów warunkiem pokoju w Królestwie Chrystusowym”. Rozgłośnia Polskiego Radia w Katowicach przeprowadziła tego dnia transmisję z pogońskiej świątyni oraz auli gimnazjum w trzech wejściach antenowych o godz. 11.00, 15.00 i 17.00.
W poniedziałek 1 lipca na plebanii kościoła WNMP odbyło się zebranie księży, gdzie swoje referaty wygłosili bp Teodor Kubina „Stosunek księży do ludu” oraz ks. prałat Józef Gawlina z Katowic „Udział księży w Akcji Katolickiej”.
Nie obyło się bez prób zakłócenia tej trzydniowej, doniosłej uroczystości, o czym w szczegółach informowała prasa.
Czasopismo „Pielgrzym” nr 81 z 6 lipca 1929 r. donosiło:
[Źródło: ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
O tym samym wydarzeniu informowała „Gazeta Świąteczna” nr 2528 z 14 lipca 1929 r.:
W Sosnowcu najmista bolszewicki Aron Pomeranc zamierzał podczas Procesji Eucharystycznej rozrzucać odezwy bolszewickie, ale policjanci nasi wczas go wyśledzili i wraz z dwoma pomocnikami aresztowali.
Natomiast „Expres Zagłębia” nr 172 z 1 lipca 1929 r. informował o pewnym incydencie:
Znamienny wypadek zdarzył się w pierwszym dniu kongresu przed kinem „Udziałowym” [„Zagłębie”] w Sosnowcu. Mianowicie, urzędnik magistratu sosnowieckiego Mieczysław Biłko demonstrował głośno w okolicznych słowach swoje uczucia antyreligijne, wzbudzając powszechne oburzenie tłumów, słuchających przez megafon przemówienia ks. biskupa Kubiny. P. Biłko następnie począł znieważać władze państwowe i dopiero uspokoił się, gdy wezwany przez kilku studentów policjant odprowadził go do komisariatu, gdzie sporządzony został protokół. Poza p. Biłko nikt powagi uroczystości nie zakłócił.
W związku z ryzykiem zakłócania uroczystości przez osoby związane z miejscowymi środowiskami żydowskimi, lub nawet w celu uniknięcia podejrzeń o takowe, władze lokalne podjęły kroki mające temu zapobiec, o czym informował „Nowy Dziennik” nr 173 z 30 czerwca 1929 r.
[Źródło: ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
„Expres Zagłębia” nr 171 z 29 czerwca 1929 r. z nutą sarkazmu opisuje szereg zjawisk socjologicznych, które ujawniły się przy okazji tej uroczystości:
[Źródło: ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
W imieniu Komitetu Wykonawczego Kongresu podziękowania za pośrednictwem „Expresu Zagłębia” nr 178 z 7 lipca 1929 r. złożył prezes Victor Viannay.
[Źródło: ze zbiorów Biblioteki Narodowej „Polona”.]
Zakończony właśnie kongres inspirował do podsumowań. W „Kronice Parafialnej” nr 15 z 1 sierpnia 1929 r. – gazetce parafii p.w. Św. Barbary w Porąbce (obecnie p.w. NMP Częstochowskiej w Sosnowcu-Porąbce) ks. proboszcz Józef Krzyżanowski napisał:
[Źródło: ze zbiorów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.]
Według doniesień prasowych w sosnowieckim kongresie wzięło udział pięciu biskupów, ok. stu księży oraz rzesza wiernych w liczbie szacowanej na pięćdziesiąt tysięcy.
Tygodnik „Radjo” nr 28 z 14 lipca 1929 r. w tych słowach dokonał oceny minionego wydarzenia:
Zainteresowanie Kongresem przeszło wszelkie oczekiwania. Nie tylko z całego Zagłębia, ale gremjalnie z Górnego Śląska, nawet z najdalszych okolic kraju przybyli wierni, by wziąć udział w tern wielkiem święcie Ducha, które do głębi poruszyło całe katolickie społeczeństwo miejscowe i skierowało jego myśli i serca ku wyżynom, tak często w szarem życiu codziennem przesłoniętym ciężką walką o byt.
Adam Gołębiowski
