Janusz Maszczyk: Pogońska kolonia osiedlowa Focha
[Własność: WikiZaglebie.pl. Certyfikat Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich.]
Jest rok 1890. Jeszcze Państwo Polskie nie istnieje. Wymazane zostało nawet z mapy Europy. Wsie sosnowieckie będące nadal pod zaborem Rosji carskiej dopiero w 1902 roku uzyskają zgodę na utworzenie miasta Sosnowca.
W dniu 8 listopada 1890 roku w Warszawie zostaje zatwierdzona i dostosowana do funkcjonowania Spółka Akcyjna pod nazwą Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich (fr. Société des charbonnagesmines et usines de Sosnowice). Spółka ta została utworzona przez grupę kapitalistów francuskich i belgijskich, z przewagą jednak kapitału francuskiego. Do zarządu której wchodziło też jeszcze wówczas kilku figurantów rosyjskich i polskich. Bowiem obowiązujące od 1888 roku prawo carskie zabraniało cudzoziemcom pozyskiwania nowych nadań górniczych na całym terytorium wielkiego Imperium Rosyjskiego. Statut i utworzenie Spółki już w dniu 11 maja 1891 roku został zatwierdzony przez cara Rosji – Mikołaja II.
W tym samym okresie czasu dotychczasowi spadkobiercy zagłębiowskiego klucza majątkowego Chrystiana Gustawa von Kramsta nie dysponują już tak jak dotychczas dostatecznymi funduszami by utrzymać w pełnej sprawności produkcyjnej liczne i rozproszone zakłady przemysłowe. Mimo woli więc zmuszeni zostają do odsprzedania tej nowo powstałej Spółce dotychczasowe prawa własności. I w taki oto sposób powstaje na ziemiach Zagłębia Dąbrowskiego potężne, zagraniczne imperium przemysłowe.
****
Mimo, iż urzędowo Rosja carska już w roku 1902 zatwierdziła powstanie miasta Sosnowca, to jednak nadal te jakby przez Boga zapomniane tereny bardziej swym wyglądem przypominają dotychczasowe wsie niż tętniące już życiem nowoczesne europejskie miasto. Bowiem zamiast ulic nadal wiją się piaszczyste, na niektórych tylko odcinkach utwardzone drogi. Co jest ciekawe ? Na rosyjskim planie – „SOSNOWICY” z 1907 roku, opisanym wyłącznie tylko cyrylicą jeszcze ulica Orla nie istnieje 1/. Natomiast od samego będzińskiego Małobądza, aż do pierwszych położonych poza skarpą zabudowań kolejowych i torów Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej ciągnie się typowa wiejska droga zwana – Bendzinskaja. To nic innego jak późniejsza i obecna już znana nam doskonale ulica Będzińska. Bowiem trakt ulicy Orlej powstanie dopiero później.
****
Mijają kolejne zaborcze lata. Dopiero w 1918 roku Polska staje się wolnym i niepodległym krajem. To w tym właśnie, a nie innym okresie czasu na południowych krańcach ulicy Orlej, przed wymienionymi wyżej zabudowaniami kolejowymi i torami dawnej Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej, wymieniona Spółka buduje dla swej kadry urzędniczej kolonię osiedlową. Takich ekskluzywnych zabudowań jak na tamte czasy, to wg przekazów pisemnych i ustnych powstało wówczas ponoć co najmniej kilka. Aby podwyższyć standardy tej zabudowy, każdy dwupiętrowy budynek, o charakterystycznych blaszanych dachach, otoczony zostaje kolorowym, pełnym kwiatów i krzewów ogródkiem. Podobno pewne fragmenty tego osiedla, zgodnie z obowiązującymi wówczas trendami architektonicznymi i w celach bezpieczeństwa lokatorów otoczone były wysokim na 2,5 metra murem z kamienia wapiennego. Jego uratowany przed wyburzeniem fragmencik prezentuję na jednym ze zdjęć poniżej tego tekstu. Tę uroczą i ekskluzywną Kolonię Osiedlową, na cześć przyjaźni i współpracy polsko – francuskiej nazwano wówczas imieniem marszałka Francji i Polski – Kolonią Osiedlową Focha. Jednak niektórzy mieszkańcy Sosnowca to nowo powstałe osiedle nazywali też Kolonią Focha.
[Powyżej zdjęcia autora z lipca 2018 roku. Fragment dawnej ekskluzywnej Kolonii Osiedlowej Focha, dla kadry urzędniczej Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich.]
[Zdjęcie autora z lipca 2018 roku. Typowy uratowany przed wyburzeniem fragment muru z kamienia wapiennego jakim ponoć otoczone było kiedyś to osiedle urzędnicze. Dzisiaj niestety ale już trudno ustalić jakie jednak konkretnie fragmenty tego osiedla otoczone były tym wysokim na 2,5 metra murem.]
****
W tamtych międzywojennych latach, a nawet jeszcze po 1945 roku, te pogońskie tereny wyglądały jednak zupełnie, ale to zupełnie inaczej niż to jest obecnie. Dawniej bowiem od Parku Dietlowskiego2/, otoczonego jeszcze po 1945 roku wysokim od 2,5 do 3 metrów murem ceglastym, oddzielało to osiedle tylko wąskie i wyjątkowo cichutkie pasemko żwirowej alejki. Natomiast końcowy południowy odcinek samej już ulicy Orlej był wówczas też jeszcze wyjątkowo zaciszną enklawą. Do tego jeszcze prawie zupełnie pozbawioną ruchu kołowego. Jeszcze wtedy ludne i gwarne Osiedle Rudna nie istniało. Na tym terenie poza kilkoma samotnie stojącymi budynkami zalegały bowiem tylko pola i łąki, na których jak pamiętam pasły się kozy.
Jednak w wyniku rekonstrukcji dawnego traktu pogońskiego w latach 70. XX wieku, a szczególnie usytuowania w tej okolicy żelbetowej estakady i kolistych rozjazdów w kierunku Sielca, centrum Sosnowca i Zagórza, dawna zaciszna Kolonia Osiedlowa Focha została też zdemontowana. Zachowały się więc do naszych współczesnych czasów już tylko niektóre fragmenty z tej dawnej willowej zabudowy. Podobnie jak na przestrzeni powojennych lat, zgodnie z zarządzeniem władz, dokonano też w tych budynkach licznych dokwaterowań lokatorskich, co wiązało się też z nieuchronnymi i poważnymi przeróbkami ich wnętrz. W tej sytuacji swój ekskluzywny charakter to urzędnicze osiedle też więc stopniowo zatracało.
Obecnie po przeprowadzonych kapitalnych remontach w uratowanych od wyburzenia budynkach oraz jednoczesnej też prawie zmiany statutu ich własności, przynajmniej zewnętrza ich elewacja ponownie odzyskała swój dawny blaski i urok, co zresztą doskonale nawet widać na kilku prezentowanych przez autora zdjęciach.
[Zdjęcie autora z lipca 2018 roku. Końcowe fragmenty ulicy Orlej od strony południowej. Po prawej stronie niewidoczna zabudowania dawnej Kolonii Osiedlowej Focha.]
……………………………………………………………………………………………………..
Bardzo serdecznie dziękuję panu Dariuszowi Jurek – Prezesowi Forum Dla Zagłębia Dąbrowskiego za wyrażenie zgody na publikację certyfikatu – Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich.
Bibliografia i przypisy:
1 – Oryginalny plan miasta z tego okresu czasu znajduje się w zasobach archiwalnych autora.
2 – Park Dietlowski, zwany też obecnie Parkiem Żeromskiego, to dawna jeszcze prywatna posiadłość państwa Dietel.
3 – Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim, Sosnowiec 1939.
4 – SOSNOWIEC. Zarys rozwoju miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Henryka Rechowicza, Warszawa, Kraków – 1977.
5 – Wspomnienia własne i rodzinne.
Uprzejmie przypominam, że wszystkie artykułu autora jak do tej pory są publikowane bezinteresownie. Z tego tytułu nie korzystałem więc dotąd nigdy i nie czerpię też nadal żadnych korzyści materialnych, ani też innych jakichkolwiek profitów, poza satysfakcją autorską.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana w systemach przetwarzania lub odzyskiwania danych, ani przekazywana w jakiejkolwiek postaci elektronicznej, odbitki kserograficznej, nagrania lub jakiejkolwiek innej bez uprzedniej pisemnej zgody autora tego artykułu.
Katowice, lipiec 2018 rok.
